Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce razem z Rzecznikiem Praw Obywatelskich i partnerami zorganizowali 16 września 2019 r. konferencję „Tworzymy pokój” w Centrum Konferencyjnym Muzeum Polin. Wzięli w niej udział kapelani Ewangelickiego Duszpasterstwa Więziennego: ks. Piotr Janik – naczelny kapelan EDWi oraz ks. Ryszard Pieron – kapelan diecezji katowickiej.
Termin konferencji związany był z obchodami Międzynarodowego Dnia Demokracji, ale nawiązywał też do wydarzeń związanych z rocznicą 80-lecia wybuchu II wojny światowej i zburzenia kościoła ewangelicko-augsburskiego Świętej Trójcy w Warszawie. Wspomniał o tym bp Jerzy Samiec, zwierzchnik Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce, otwierając konferencję.
„Konferencja odbywa się w rocznicę napaści hitlerowskich Niemiec na Polskę, w rocznicę spalenia świątyni ewangelickiej w Warszawie, jutro przypadnie rocznica napaści Związku Sowieckiego na Polskę”.
Biskup Samiec przypomniał również czym był nazizm i pełna kontrola państwa nad obywatelem, tworzenie państwa jednej partii i tępienie pozostałych. Wspomniał też o sprawnie działającym systemie propagandy i bezpieczeństwa wewnętrznego oraz stawianiu narodu ponad człowiekiem.
„Po II wojnie zastanawiano się, jak uchronić się przed tym niebezpieczeństwem. Odpowiedzią okazała się budowa wolnościowego państwa demokratycznego opartego na poszanowaniu godności człowieka, poszanowaniu godności każdego człowieka, oraz na uznaniu wolności i równości obywateli”.
Również Rzecznik Praw Obywatelskich dr hab. Adam Bodnar nawiązał do wydarzeń sprzed 80 lat. „Demokracja jest warunkiem utrzymania pokoju. Dzisiejsza niemiecka konstytucja nie bez powodu odwołuje się do niezbywalnej godności człowieka i z niej czyni fundament państwa niemieckiego. Podobnie czyni polska Konstytucja w artykule 30. Triada: Demokracja –Praworządność – Prawa człowieka jest nierozerwalna. Bez niej nie da się urzeczywistnić pokoju. Dlatego w czasach, kiedy wartości te są zagrożone, nie możemy trwać w przekonaniu, że pokój dany jest nam raz na zawsze”.
Zdaniem RPO niedobrze jest, gdy podważa się koncepcję niezbywalnej godności człowieka – poprzez choćby wykluczanie niektórych grup ludzi ze społeczności, lub lekceważy się zasadę praworządności. Wtedy elementy, które powinny się wzajemnie wspierać są osłabione i podstawy pokoju mogą być uszkodzone. Stąd o pokój powinno się zabiegać i także Kościoły oraz związki wyznaniowe mają takie zadanie. Można je spełniać na różne sposoby, ale zaczyna się od słów, więc warto być uważnym w doborze słów i ich znaczenia. Kończąc swoje wystąpienie dr. hab. Adam Bodnar przypomniał postać pierwszego premiera III RP, Tadeusza Mazowieckiego, którego staraniom zawdzięczamy piękny tekst preambuły do polskiej Konstytucji, uwzględniający wszystkich, którzy dziś tworzą III RP:
„My, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna, jak i nie podzielający tej wiary, a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł, równi w prawach i w powinnościach wobec dobra wspólnego – Polski, wdzięczni naszym przodkom za ich pracę, za walkę o niepodległość okupioną ogromnymi ofiarami, za kulturę zakorzenioną w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu i ogólnoludzkich wartościach, nawiązując do najlepszych tradycji Pierwszej i Drugiej Rzeczypospolitej, zobowiązani, by przekazać przyszłym pokoleniom wszystko, co cenne z ponad tysiącletniego dorobku, złączeni więzami wspólnoty z naszymi rodakami rozsianymi po świecie, świadomi potrzeby współpracy ze wszystkimi krajami dla dobra Rodziny Ludzkiej, pomni gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane, pragnąc na zawsze zagwarantować prawa obywatelskie, a działaniu instytucji publicznych zapewnić rzetelność i sprawność, w poczuciu odpowiedzialności przed Bogiem lub przed własnym sumieniem, ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot”.
Tematem, który zainspirował do organizacji konferencji były polskie tłumaczenia dokumentów: dwa z nich wydał Kościół Ewangelicki w Niemczech („Kościół ewangelicki i wolnościowa demokracja”, „Konsensus i konflikt: polityka wymaga debaty. Dziesięć impulsów” , jeden opracowała Światowa Federacja Luterańska („Kościół w przestrzeni publicznej”). Opublikowane teksty są efektem wieloletniej refleksji środowiska ewangelickiego i skarbem protestanckiej teologii. Stawiają na nowo pytanie o powinności chrześcijan wobec demokracji, obrony jej wartości i pokojowego, pełnego szacunku wobec odmiennych poglądów, rozwiązywania spornych kwestii.
Przed południem, zanim rozpoczęły się wykłady i debaty, odbyły się warsztaty dla młodzieży. Uczestniczyli w nich uczniowie szkół z Cieszyna, Krakowa i Warszawy. Podczas warsztatów rozmawiali o sprzeciwianiu się hejtowi, biedzie oraz zastanawiali się nad tym, czy potrafimy rozmawiać oraz jak odróżnić prawdę od fałszu. Warsztaty przygotowali Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Fundacja Konrada Adenauera, Rzecznik Praw Obywatelskich i Klub Inteligencji Katolickiej.
W części wykładowej uczestnicy konferencji wysłuchali wystąpień Lukasa Davida Maiera, ks. prof. Marcusa Meckela i ks. prof. Bogusława Milerskiego. Referaty dotyczyły dokumentów dotyczących Kościoła i demokacji, które były implusem do dyskusji. L. Maier zauważył, że dobry ewangelicki obywatel powinien być obywatelem krytycznym, a ks. prof. Meckel podkreślił potrzebę kolejnego niemieckiego memorandum, które zajęłoby się jedynie demokracją i Europą. Rektor ChAT odnosząc się do dokumentu „Konsensus i konflikt” stwierdził, że wspólnota demokratyczna to wspólnota komunikacyjna, to także wspólnota , która nie wyklucza. Równocześnie, zdaniem ks. prof. Milerskiego, „demokracja nie może być sprowadzona do formalnych reguł, według zasady: większość ma zawsze rację. Demokracja to coś więcej. Liberalna demokracja związana jest z wyzwaniem etycznym i edukacyjnym.
Kolejnym elementem konferencji były dwie debaty. Pierwsza z nich koncentrowała się na temacie: „Kościół (religia) a demokracja – marzenia i rzeczywistość. Czyli jak powinno być, a jak jest”, a wystąpili w niej: dr Dominika Kozłowska (Magazyn „Znak”), Aleksander Smolar (Fundacja Batorego), prof. Magdalena Środa (Uniwersytet Warszawski), dr hab. Jerzy Sojka (Chrześcijańska Akademia Teologiczna), dr Piotr Kładoczny (Helsińska Fundacja Praw Człowieka). Całość moderował Adam Szostkiewicz (Polityka), który w pierwszej kolejności zapytał prelegentów dlaczego Polska jest chyba jednym krajem w Europie, który obsesyjnie wraca do tematu religii i demokracji?
Prof. Magdalena Środa zwróciła uwagę, że jej zdaniem istnieją trzy sporne płaszczyzny między demokracją a działalnością Kościoła katolickiego. Dotyczą one edukacji, kwestii instytucjonalnych oraz powołania duchownych. Prof. Środa stwierdziła, że pomimo 900 godzin katechezy w całym cyklu edukacyjnym (rozpoczynając od przedszkola), znajomość Biblii jest u młodych Polaków zerowa. Tymczasem, jak podkreśliła prelegentka, Pismo Święte jest ważnym fundamentem kształcenia humanistycznego w całej Europie. Ponadto nauczanie religii w szkole nie przekłada się na postawy moralne czy obywatelskie. Prof. Środa wyraziła niepokój związany z faktem, że w państwie jedna instytucja – Kościół rzymskokatolicki – posiada tak szerokie wpływy, które plasują go nawet czasem ponad demokracją. Dlatego tak ważna jest transparentność Kościoła w życiu społecznym. Istotna jest też postawa duchownych i odpowiedź na pytanie czy bycie księdzem jest dzisiaj w Polsce traktowane jako zawód czy powołanie, a co za tym idzie na ile kieruje się odpowiedzialnością osobistą za czyny.
Dr Dominika Kozłowska zauważyła, że w Polsce katolicyzm jest często uważany za miarę chrześcijaństwa. O wiele ważniejsze jest natomiast pytanie co oznacza dziś chrześcijaninem w Polsce i w Europie? Do jakiego stopnia chrześcijaństwo łączy wyznawców Chrystusa na całym świecie? Co łączy chrześcijan z innymi ludźmi? Dr Kozłowska powiedziała, że „w idealnym porządku ustrojowym wspólnota demokratyczna i wspólnota Kościoła są wspólnotami włączającymi, to znaczy pracują na rzecz zaangażowania ludzi w budowę postaw obywatelskich”.
Zdaniem prof. Aleksandra Smolara „w dzisiejszej Polsce, jednolitej religijnie, nie ma fundamentów pluralizmu, tolerancji i pozytywnego stosunku do demokracji. Pewien zakonnik, zwany ojcem dyrektorem, powiedział kiedyś w Sejmie, że jego nie obowiązują prawa demokratyczne, ale prawa Boskie. To jest pełne lekceważenie dla wspólnoty demokratycznej’.
Dr Piotr Kładoczny, zwrócił uwagę na monopol Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce, co najlepiej widać, jego zdaniem, w bliskich relacjach między przedstawicielami Kościoła, a niektórymi ugrupowaniami politycznymi. Z perspektywy Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce wypowiadał się dr hab. Jerzy Sojka, który przyznał, że „żyjemy jako Kościół w sytuacji mniejszościowej, dystrybucja siły jest na tej scenie oczywista, mówią o tym statystyki. Ale staramy się na miarę naszych możliwości reprezentować taką wizję, która będzie się wpisywać w kształcenie do demokracji, w branie odpowiedzialności za wspólnotę”. Nawiązał również do teologii luterańskiej i tzw. naukę o dwóch władzach, która rozróżnia sferę świecką i państwową od sfery religijnej: „To rozróżnienie nie ma prowadzić do rozpadnięcia się tych dwu sfer, bo obie one w przekonaniu ewangelickim są sferami Bożego działania. Pozwala ono natomiast Kościołowi wykonywać swoją misję – przekonywać do wiary, a z drugiej strony pozwala Kościołowi czuć się instytucją porządku demokratycznego, która to instytucja chce brać czynny udział w kształtowaniu naszej wspólnej rzeczywistości”.
Temat drugiej debaty brzmiał: „Wolność – dar czy przekleństwo wierzących ludzi?” i wzięli w niej udział bp Jerzy Samiec (Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce), abp Wojciech Polak (Kościół Rzymskokatolicki w Polsce), bp Karin Johannesson (Kościół Szwecji), rabin Małgorzata Kordowicz (Gmina Żydowska), dr Marek Moroń (Muzułmański Związek Religijny) i dr Kishan Manocha (Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE). Moderatorami dyskusji byli dr Hanna Machińska (zastępczyni Rzecznika Praw Obywatelskich) i ks. dr Grzegorz Giemza (Polska Rada Ekumeniczna).
Prymas Polski abp Wojciech Polak mówił, że wolność to dar i łaska, a jednocześnie zadanie: „Moja wolność to wolność istoty stworzonej na obraz i podobieństwo Boga, ale też jest to wolność ograniczona prawdą mojego człowieczeństwa, nie może mieć ona charakteru absolutnego, a jednocześnie powinna się realizować w relacji do innych ludzi”.
Dla bpa Jerzego Samce wolność ma przede wszystkim wymiar wewnętrzny, duchowy: „Tę wolność mamy wtedy, gdy otrzymujemy ją od Chrystusa. Wolność jest wtedy, gdy przestrzegam relacji z Chrystusem. W wolności zewnętrznej natomiast muszę pamiętać o tym, by sam się ograniczać, czyli stosować się do reguł obowiązujących w społeczeństwie”. Podkreślił, że istotne jest przy tym, by wraz z wolnością wiązały się konkretne zasady postępowania: odpowiedzialność za podejmowane decyzje wraz z ich konsekwencjami oraz pracowitość.
Bp Karin Johannesson wspomniała o tym, co jej zdaniem nie jest wolnością. Wymieniła opresję jednego człowieka wobec drugiego, ubóstwo i głód. Jej zdaniem, wolność oznacza „mieć wystarczająco, ale nie za dużo. To też dobre relacje z Bogiem, gdy wyzwalasz się z grzechu i możesz służyć bliźniemu, wobec którego niekiedy masz konkretnie obowiązki.
Rabin Małgorzata Kordowicz przypomniała, że istotnym elementem żydowskiej tożsamości jest pamięć o eksodusie czyli wyjściu z Egiptu, gdzie lud izraelski żył w niewoli. To wyzwolenie ludu przez Boga miało konkretny cel – służbę Bogu. Dlatego : wolnością jest dla religijnych Żydów stan, gdy mogą się poświęcić całkowicie i bez żadnych ograniczeń służbie Bogu”.
Według islamu, jak zauważył dr Marek Moroń wolność to zdolność człowieka do zrobienia lub niezrobienia czegoś w oparciu o wolną wolę, a ta jest darem od Boga. Wolna wola jest Bożym narzędziem, służącym do takiego kierowania swoim życie, aby „zaświadczać, skąd jesteśmy i kończąc swą podróż połączyć się z Bogiem”.
Dr Kishan Manocha stwierdził, że „doświadczać wolności to wielki dar, ale jeśli doświadczasz jej obcymi oczami, np. w przypadku pracowników organizacji humanitarnych, a nie we własnym życiu, to nie poznajesz tej wolności w pełni”.
Zwieńczeniem konferencji był wieczorny koncert w kościele Świętej Trójcy w Warszawie.
Podczas całej konferencji zastosowano nowatorski sposób notowania przebiegu sesji, jakim jest wielkoformatowy zapis graficzny. Na koniec każdej z debat zaprezentowano notatki wizualne streszczające ich przebieg. Stworzyły je Magda Arażny i Dorota Kostowska.
Konferencję przygotowali wspólnie Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP i Rzecznik Praw Obywatelskich. Projekt uzyskał finansowe wsparcie Światowej Federacji Luterańskiej, Kościoła Ewangelickiego w Niemczech, Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej, Fundacji Konrada Adenauera, Fundacji im. Stefana Batorego, a także Ambasady Niemiec w Polsce. Partnerami byli ponadto Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie, Parafia Ewangelicko-Augsburska Świętej Trójcy w Warszawie, Polska Rada Ekumeniczna i Klub Inteligencji Katolickiej.
Patronatem medialnym objęły konferencję: Jednota, Polskie Radio RDC, Przewodnik Katolicki, Więź, Zwiastun Ewangelicki, Portal deon.pl, Portal ewangelicy.pl, Portal luteranie.pl
Nagrania z konferencji są dostępne na kanale Youtube
